Tasavvuf Edebiyatı
-İsimler, Kavramlar ve İlişkiler Ağına
Metodik Bir Yaklaşım-
(9-13. yüzyıllar)

Tasavvuf mektepleri, İlm-i tasavvuf, Kurucu eserler ve Müellifler: Hâris el-Muhâsibî - Tirmizî - Serrâc - Kuşeyrî - Herevî - Gazzâlî -Yesevî - Attâr - Kirmânî - İbnü’l - Arabî. Tasavvuf Edebiyatının Temel Motifleri: Nûr-ı Muhammedî/Hakîkat-i Muhammediyye, Bezm-i Elest/Mîsâk Nazariyesi, Hubbullâh/Aşk-ı İlâhî. Tasavvuf Edebiyatının Ontolojik Zemini: Vahdet-i Vücûd ve Vahdet-i Şühûd Meselesi. Tasavvuf Edebiyatının Öne Çıkan Simaları: Hallâc-ı Mansûr, Ahmed el-Gazzâlî, Hakîm Senâî-yi Gaznevî, İbnü’l-Fârız
Tasavvuf edebiyatından bahis açabilmek için yüksek düzey entelektüel metinlerin yazıldığı zamanları beklemeye gerek yoktur. Zira bu edebiyat uzun soluklu olması ve kanlı-canlı bir tarihe dayanması bakımından beyit beyit, risale risale, adım adım büyüyen bir yapıya sahiptir. Tasavvuf edebiyatı Râbiatü’l-Adeviyye “Seni iki sevgiyle sevdim = Uḥibbuke ḥubbeyn” dediğinde, Hüseyin en-Nûrî sahrada ayakları kan içinde ölmek üzereyken “Senin sevginden, dostluğundan ötürü düşmediğim menzil mi kaldı? = Lā ziltü enzilü min vidādike menzilen” mısrasıyla başlayan beyti okuduğunda, Cüneyd-i Bağdâdî ʿahd-i mīsāḳa dair ilk uzun cümlesini kurduğunda, Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr semâʿa kalkarken ilk rubâ’îsini söylemeye başladığında, Balasagunlu Yûsuf dörtlü alegorisini (Köni törü: Doğru yasa; Kut: Kayra; Ukuş: Akıl; Akıbet: Ölüm ve Ahiret) zihninde oturttuğunda zaten daha geri zamanlarda başlamış olan bir şeye sadece katkıda bulunmuşlardır. Bu önce uzaklardan kopan bir sayhaya kulak kesilmeye ardından ona benzer sesler çıkarmaya benzetilebilir. Bu sesi ilk büyük eser yazıldığında değil, büyük eserler yazılana dek bu vadide kaleme alınan her satırda takip etmek mümkündür. Tasavvuf edebiyatı, uzun soluklu, dinamik ve hâlihazırda devam eden bir yapının birikimsel sonucudur. Birikimsel olarak gelen şeyler de sadece manzumelerden, beyitlerden, kasidelerden müteşekkil değildir. Edebiyatın doğal bir parçası olan mensur yazılar da bu alana dahildir. Yani tasavvuf edebiyatının tarihi, yalnızca şiirlerle ve şeyhlerin kronolojik takibiyle ele geçecek bir hazine değildir. Biz sufilerin/şairlerin/şeyhlerin inandıkları şeyi içselleştirip bir yaşam ve yorum malzemesi hâline getirdikleri bu macerada, birike birike büyüyen yazınsal alana tasavvuf edebiyatı diyoruz.

Kenan MERMER; Doç. Dr.
Yazar, 1978 Kasım’ı İstanbul’da doğdu. İlköğrenimini Fatih’te, ortaöğrenimini Üsküdar’da, lisans eğitimini Ankara Üniversitesi (İlâhiyat Fakültesi)’nde (2002) tamamladı. Yüksek lisansını (2004) ve doktorasını (2010) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Tarihi ve Sanatları Bölümünde (Türk-İslâm Edebiyatı) yaptı. Ayrıca 2023 yılı itibarıyla Anadolu Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde lisansını tamamlamıştır. Yazar, 2005-2011 seneleri arasında farklı liselerde öğretmen olarak görevde bulundu. Ekim 2011 itibarıyla Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk-İslâm Edebiyatı A.B.D.’de Yrd. Doç. Dr. olarak başladığı görevine 2018’den beri Doçent olarak devam etmektedir. Yazarın yayımlanmış telifleri, ulusal ve uluslararası makale ve tebliğleri vardır. Kendisi, farklı seviyelerde olmakla birlikte İngilizce, Farsça ve Arapça hakkında malumat sahibidir. Evlidir; Kerem Ali, İbrahim ve Alparslan isminde üç oğlu vardır. Yayımlanmış makalelerinden bazıları şöyledir: 1. Mermer, Kenan (2021). “Nuhbetü’l-Āsār ve Gül-deste-i Riyāz-ı İrfān’a Göre Ölüm Estetiği”. Bilimname, 2021 (44), ss. 389-423. 2. Mermer, Kenan (2021). “Mesnevî’de Geçen Darb-ı Mesellerin Türk Atasözleriyle Benzerliklerine Bir Bakış”. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS) 6: ss. 40-65. 3. Mermer, Kenan (2022). “Kurucu Bir Metin Olarak Mevlid’in (Vesīletu’n-Necāt) Kaynakları Bakımından Değerlendirilmesi, Estetik Değeri ve Yeniden Üretilebilirliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 63: ss. 247-273. 4. Mermer, Kenan (2023). “Bir Zamîrin İçinden Doğan Dünya: Nûr-ı Muhammedî Kavramının Edebiyata Sirayetine Bir Bakış”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 31. Yayımlanan kitapları şunlardır: 1. Tanzimattan Cumhuriyet’e Değişen Metafizik ve Edebiyat- Abdülhak Hâmid Örneği, İz Yayıncılık, İstanbul, 2014. 2. Klasik Şerh Geleneğinde Üslûp -Kasîde-i Bürde Örneği, İz Yayıncılık, İstanbul, 2018. 3. Âşık Ömer, Ketebe Yayınevi, İstanbul, 2018.